ĐỪNG ĐỂ “MẤT TIỀN OAN” CHỈ VÌ KHÔNG CẬP NHẬT THÔNG BÁO MỚI CỦA HẢI QUAN TRUNG QUỐC VỀ KHAI BÁO XUẤT KHẨU SANG VIỆT NAM

I. Bối cảnh ban hành chính sách: Trung Quốc siết chặt kiểm soát thuế trong hoạt động xuất khẩu

Ngày 28/03/2025, năm cơ quan quyền lực nhất liên quan đến hoạt động thuế và xuất nhập khẩu của Trung Quốc – gồm Cơ quan Quản lý Thuế Quốc gia, Bộ Tài chính, Bộ Thương mại, Tổng cục Hải quan và Cơ quan Quản lý Thị trường Quốc gia – đã đồng loạt ban hành văn bản quan trọng mang tên:
"Công bố về việc tối ưu hóa dịch vụ và chuẩn hóa quản lý hàng hóa xuất khẩu thuộc diện thuế liên kết nội địa".

Đây là một bước đi mang tính tái định hình toàn bộ cách thức quản lý thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, đặt trong bối cảnh:

• Tình trạng gian lận thương mại qua hình thức xuất khẩu ảo để hoàn thuế VAT đang gia tăng đáng kể tại Trung Quốc;
• Căng thẳng thương mại toàn cầu đang thúc đẩy các nền kinh tế thắt chặt kỷ luật thuế nội địa để bảo vệ nguồn thu;
• Việt Nam là một trong những thị trường lớn nhất tiêu thụ hàng hóa Trung Quốc, với khối lượng thông quan tại các cửa khẩu biên giới ngày càng cao, dẫn đến áp lực lớn lên hệ thống kiểm soát thuế của phía Trung Quốc.

II. Những điểm mấu chốt trong quy định mới: Sâu rộng và bắt buộc

1. Tất cả hàng hóa xuất khẩu chịu thuế sẽ bị tính như hàng bán nội địa

Theo nội dung của thông báo mới, mọi hàng hóa khi xuất khẩu nếu thuộc diện chịu thuế VAT hoặc thuế tiêu thụ đặc biệt tại thị trường Trung Quốc sẽ phải:

• Đăng ký và kê khai thuế đầy đủ với cơ quan thuế trước khi làm thủ tục hải quan;
• Nộp thuế như giao dịch trong nước, kể cả khi thuế suất hoàn là 0%.

Điều này đánh dấu một chuyển hướng mang tính hệ thống:

• Các công ty xuất khẩu không thể “ẩn” nghĩa vụ thuế dù hàng hóa không bán trong nước;
• Những đơn vị từng dùng chiêu thức “khai xuất khẩu để được miễn VAT nhưng thực chất là bán nội địa” sẽ bị chặn đứng;
• Doanh nghiệp xuất khẩu chỉ có thể được hoàn thuế đầu vào nếu có đầy đủ chứng từ hợp pháp, kê khai minh bạch và không có dấu hiệu trốn tránh.

2. Hàng hóa không đủ điều kiện hoàn thuế cũng phải đăng ký thuế trước khi khai báo hải quan

Một hiểu nhầm phổ biến trước đây là: “Nếu hàng xuất khẩu không thuộc diện được hoàn thuế thì không cần quan tâm đến nghĩa vụ đăng ký thuế”.
Tuy nhiên, với quy định mới:

• Dù hàng hóa không được hoàn thuế thì vẫn phải đăng ký trước với cơ quan thuế, trước khi có thể khai báo hải quan.
• Quy định này không chỉ phục vụ mục tiêu kiểm soát thuế, mà còn là bước đầu liên kết cơ sở dữ liệu giữa Tổng cục Hải quan và Cục Thuế Trung Quốc, hướng tới mô hình quản lý rủi ro bằng dữ liệu lớn (big data).

3. Siết chặt quy trình đóng cửa doanh nghiệp sau xuất khẩu

Đây là điểm then chốt của thay đổi:

• Trước đây, nhiều doanh nghiệp Trung Quốc sử dụng mô hình “công ty ảo” để đăng ký tạm thời, xuất khẩu vài lô hàng rồi bỏ trốn, hủy đăng ký doanh nghiệp, trốn nghĩa vụ thuế.
• Nay, chỉ khi doanh nghiệp hoàn thành toàn bộ nghĩa vụ thuế xuất khẩu, bao gồm cả việc hoàn thuế hoặc nộp phạt, mới được phép tiến hành thủ tục chấm dứt hoạt động kinh doanh.

Kết quả là:

• Việc bán hóa đơn VAT, giả mạo hồ sơ xuất khẩu, xuất khẩu bằng pháp nhân tạm thời sẽ bị xóa sổ;
• Cơ quan hải quan sẽ từ chối thông quan nếu phát hiện doanh nghiệp chưa hoàn thành nghĩa vụ thuế hoặc đang trong diện điều tra.

III. Hệ quả pháp lý: Cảnh báo về gian lận, xử phạt và trách nhiệm liên đới

1. Hành vi làm giả tài liệu hải quan, khai man giá trị sẽ bị xử lý hình sự

Các hành vi sau đây sẽ bị cơ quan chức năng Trung Quốc xử lý rất nghiêm khắc:

• Làm giả hóa đơn VAT, invoice thương mại, packing list;
• Khai sai giá trị hàng hóa để né thuế;
• Mua bán hóa đơn đầu vào để hợp pháp hóa khống giá trị xuất khẩu;
• Dùng pháp nhân không hoạt động thực tế để khai báo xuất khẩu.

Các hình phạt bao gồm:

• Phạt hành chính từ 100.000 – 1 triệu NDT;
• Tịch thu toàn bộ số thuế VAT đã hoàn sai;
• Đình chỉ mã số doanh nghiệp;
• Chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra nếu có dấu hiệu lừa đảo thuế.

2. Doanh nghiệp Việt Nam cũng có thể bị ảnh hưởng

• Nếu doanh nghiệp Việt Nam nhập hàng từ một nhà cung cấp Trung Quốc vi phạm nghĩa vụ thuế, khả năng cao hàng hóa sẽ bị giữ lại tại cửa khẩu Trung Quốc, gây đình trệ và phát sinh chi phí lưu kho, lưu bãi.
• Các trường hợp nghi ngờ gian lận còn có thể bị Hải quan Việt Nam áp dụng biện pháp kiểm tra chuyên sâu, ảnh hưởng trực tiếp đến thời gian thông quan và tiến độ giao hàng.
• Trong trường hợp lô hàng bị trả về do vi phạm quy định phía Trung Quốc, doanh nghiệp Việt sẽ phải chịu chi phí vận chuyển hai chiều và có thể mất hoàn toàn giá trị đơn hàng.

IV. Doanh nghiệp Việt Nam cần làm gì để thích ứng và tránh rủi ro

 1. Chủ động rà soát danh mục hàng nhập từ Trung Quốc

• Xác định rõ mặt hàng nhập khẩu có thuộc nhóm chịu thuế VAT hoặc thuế tiêu dùng tại Trung Quốc không.
• Đánh giá rủi ro về khả năng hoàn thuế của nhà cung cấp bên Trung Quốc.

 2. Thiết lập lại cơ chế hợp tác và giám sát đối tác Trung Quốc

• Yêu cầu cung cấp:
  • Mã số thuế của doanh nghiệp xuất khẩu;
  • Giấy chứng nhận hoàn tất nghĩa vụ thuế với cơ quan Trung Quốc (nếu có);
  • Hợp đồng rõ điều khoản về trách nhiệm khai báo thuế và kiểm tra hải quan.

 3. Tránh xa các mô hình giao dịch “rủi ro cao”

• Không làm việc với nhà cung cấp có dấu hiệu bán hóa đơn, pháp nhân không rõ ràng;
• Không sử dụng mô hình nhập hàng qua trung gian không phát hành VAT;
• Kiểm tra tính minh bạch của bộ chứng từ trước khi tiến hành thanh toán.

 4. Cập nhật định kỳ chính sách thương mại từ phía Trung Quốc

• Thiết lập kênh liên hệ thường xuyên với:
  • Đại lý hải quan tại biên giới;
  • Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt – Trung;
  • Văn phòng đại diện doanh nghiệp tại Quảng Tây, Quảng Đông (nếu có).

V. Không chỉ là thông báo – mà là lời cảnh tỉnh chiến lược

• Chính sách mới của Hải quan Trung Quốc là bước chuyển hóa toàn diện trong quản lý thuế – hải quan theo hướng hiện đại, kiểm soát theo rủi ro, đồng thời truy tận gốc hành vi gian lận thương mại.
• Với doanh nghiệp Việt Nam, đây là một lời cảnh báo chiến lược: nếu không cập nhật kịp thời, không đánh giá rủi ro pháp lý từ đối tác, doanh nghiệp có thể chịu thiệt hại lớn về tài chính, mất cơ hội kinh doanh và tổn hại uy tín với khách hàng quốc tế.
• “Hiểu luật – Giữ chuẩn – Hành động đúng lúc” chính là chìa khóa để không chỉ tránh mất tiền oan, mà còn nâng cao năng lực quản trị rủi ro trong thương mại quốc tế.